Zduńska Wola przed i po wojnie
Pomimo stosunkowo niewielkich zniszczeń materialnych ogólne straty wojenne były ogromne. W 1939 r. Zduńska Wola była niespełna 28-tysięcznym miastem zamieszkanym przez społeczność polską (ok. 50 %), żydowską (ok. 30%) i niemiecką (ok. 20%) .W listopadzie 1944 r. liczba ludności miasta wynosiła już tylko 11352 osoby, w tym 5942. Polaków i 5410. Niemców). W styczniu 1945 roku, tuż po wyzwoleniu obliczano, że miasto zamieszkiwało jedynie około 6 tyś osób. Co prawda liczba ta bardzo szybko uległa potrojeniu. Do miasta powrócili mieszkańcy wysiedleni do Generalnej Guberni, powoli wracali też wywiezieni na przymusowe roboty do Niemiec, osiedlali się przybysze z bliższej i dalszej okolicy oraz osoby repatriowane (expatriowane?) z Kresów II Rzeczpospolitej. Zaniknął jednak zupełnie wielokulturowy charakter miasta, który towarzyszył mu od chwili jego powstania. Ludność żydowska została zamordowana podczas Holokaustu. Spośród nielicznych, którzy przeżyli eksterminację do Zduńskiej Woli wróciło niespełna 100 osób. Osoby pochodzenia niemieckiego albo uciekły przed nadciągającą Armią Czerwoną, albo w późniejszym okresie, w wyniku polityki władz polskich zostały ekspulsowane na tereny niemieckie okupowane przez Wielką Brytanię, USA i ZSRR.
Dla Zduńskiej Woli rozpoczął się zupełnie nowy rozdział historii…
Tekst: Tomasz Polkowski, dyrektor Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola
Zdjęcia z archiwum Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola
1 Ofensywę rozpoczęły 12 stycznia wojska 1 Frontu Ukraińskiego, a 14 stycznia rano ruszyło natarcie 1 F. Białoruskiego. W drugim dniu ofensywy wojska 1 FU rozcięły 9 Armię niemiecką na dwa zgrupowania – warszawskie i radomskie dokonując przełamania obrony nieprzyjaciela na froncie 120 km. Działania dwóch głównych zgrupowań uderzeniowych rozwijające się dotychczas z oddalonych od siebie przyczółków zmieniły się w jedno natarcie na szerokim froncie. [ Wł. Kozłowski, Wyzwolenie sieradzkiego w styczniu 1945 r., [w:] Szkice z dziejów sieradzkiego, red. J. Śmiałowski, Łódź 1977, s. 527]
2 Dowództwo niemieckie planowało obronę Łodzi. Zdążające z Prus Wschodnich niemieckie dywizje zostały rozbite pod Łodzią przez 1 Armię Pancerną Gwardii w chwili rozładowywania ich transportów na pobliskich stacjach kolejowych. Marszałek Żukow wydał rozkaz zdobycia Łodzi do 19 stycznia wieczorem, co wydatnie przyspieszyło tempo natarcia wojsk radzieckich. Do 22 stycznia wojska te osiągnęły rubież: Nieszawa-Piotrków Kujawski -Turek-Sieradz, podczas gdy związki szybkie były już pod Poznaniem. [tamże s. 528]
3 W dniach 21-23 stycznia doszło do zaciętych walk o Wartę, gdyż Niemcy bronili się zaciekle na odcinku Brodnia-Sieradz. Szczególnie ciężkie walki trwały w widłach rzek Warty i Pichny. [Wł. Kozłowski, op. cit. s. 531]
4 Relacja w zbiorach Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola.
5 Prawdopodobnie miało to związek z tym, że linia rozgraniczenia pomiędzy 1 FB i 1 FU przechodziła przez Łask i omijała od południa Sieradz. Niektóre źródła podają, że linia działania obu Frontów przebiegała przez Łask, Zduńską Wolę i Kalisz, a więc Sieradz znajdował się w pasie działań 1 FU. W związku z tym przyjmuje się, że południową część sieradzkiego wyzwolona została przez wojska marszałka Koniewa, a północna marszałka Żukowa. W trakcie działań często dochodziło do pokrycia osi marszów skrzydłowych oddziałów radzieckich, które w pościgu wkraczały w pas działania sąsiada. [tamże s. 529]
6 Na północ od linii Łask-Sieradz-Błaszki i Kalisz działały wojska 1 FB. Jego 33 Armia ( dowódca gen. płk Wiaczesław Cwietajew) posuwała się w pasie ograniczonym miejscowościami: na północy Warta –Dąbrowa k. Pabianic, od południa Wojków i Grabia. Na prawo sąsiadowała ona z 69 Armią (dowódca gen. płk Władimir Kołpakczi), która wykonała operację łódzką. Główną siłę przebojowa 69 Armii stanowiły podporządkowane jej dowódcy korpusy pancerne, zmechanizowane i kawalerii. Na południowym skrzydle tej Armii działał 7 Samodzielny Korpus Kawalerii Gwardii gen. por. Michaiła Konstantinowa. W nocy z 20 na 21 stycznia 1945 roku poszczególne korpusy piechoty 33 A zwolniły pościg za nieprzyjacielem, bowiem znacznie wydłużyły się linie zaopatrzenia i dlatego należało podciągnąć urządzenia tyłowe. Ta daleko posunięta ostrożność wynikała z faktu, że w lasach położonych na zachód od Łodzi znajdowały się jeszcze dość silne oddziały nieprzyjacielskie. Rankiem 21 stycznia przystąpiono do uderzenia, którego celem był Łask, Zduńska Wola i Szadek. Wkrótce potem czołgiści 9 Korpusu Pancernego Gwardii (dowódca gen. mjr. Nikołaj Wiedieniejew) wyzwolili Zduńską Wolę, a około południa wkroczyły do miasta oddziały 16 Korpusu Piechoty, który wcześniej opanował Karsznice i Suchoczasy. Tegoż samego dnia wojska 33 Armii wyzwoliły Szadek, Grzybów, Janiszewice, Korczew, Woźniki, Mękę, Kamionacz, Kamionczyk i Włyń. [tamże 530-531]
7 Po zajęciu obszaru powiatu sieradzkiego Armia czerwona nie mogła również korzystać od razu z linii kolejowej Łódź-Zduńska Wola-Sieradz-Kalisz ponieważ wycofujący się Niemcy dokonali na niej wielu zniszczeń.
8 J. Śmiałowski, Zakład Taboru Polskich Kolei Państwowych w Zduńskiej Woli-Karsznicach (1933-1993), Zduńska Wola-Karsznice 1993, s. 27-28
9 Bezpośrednio po wyzwoleniu na terenie sieradzkiego tworzono Komitety Obywatelskie składające się z przedstawicieli różnych nurtów politycznych. Zajęły się one organizacją życia gospodarczego, aprowizacją ludności, organizacją szkolnictwa, zabezpieczeniem mienia publicznego i zapewnieniem bezpieczeństwa mieszkańcom.
