Pierwszą udokumentowaną wzmiankę o Zduńskiej Woli zawierają „Teki Pstrokońskiego”, dokument z 1394 roku. Znajdują się w nich dwa zapisy: „Zduny Andreas Zduński” oraz drugi wymieniający tego Andrzeja jako Andrzeja ze Zdun lub Woli – „Andreas de Zduny alias Wola”.
OKRES DO 1825 ROKU
Zduńska Wola, przez którą przebiegał uczęszczany szlak handlowy kalisko-piotrkowski, pełniła funkcję głównego ośrodka dóbr szlacheckich. Najprawdopodobniej na początku XVIII w. trafiły one w ręce rodziny Złotnickich. Rozwój osady jest ściśle związany z napływem tkaczy śląskich i rozwojem przemysłu dziewiarskiego. Od 1817 roku, dzięki staraniom ówczesnego dziedzica Stefana Prawdzic–Złotnickiego, uznawanego za założyciela miasta Zduńska Wola, wzrastała liczba tkaczy przybywających ze Śląska, Niemiec i Czech. W roku 1824 zamieszkiwało tu ok. 1400 osób, w tym 150 majstrów sukienniczych pracujących w 125 warsztatach. W tym okresie powstała także pierwsza fabryka płótna oraz datuje się początek starań o nadanie praw miejskich, które Zduńska Wola ostatecznie otrzymała 25 października 1825 r. Miasto należało do powiatu szadkowskiego, obwodu sieradzkiego województwa kaliskiego.
Teren miasta graniczył od wschodu z wsiami szlacheckimi: Kawęczyn, Krobanów, Osmolin, Swędzieniejowice, od południa z wsiami: Paprotnia i Zduny, od zachodu z wsią rządową Czechy i Tymienicami, a od północy z wsiami Stęszyce i Opiesin. Obszar miejski obejmował wówczas powierzchnię ok. 6,2 km kw.
W 1827 roku liczba ludności osiągnęła 2758. Miasto posiadało około 320 budynków, w tym 30 murowanych. Ze względu na brak wolnych placów dla napływających tkaczy, osadnictwo zaczęto lokować na terenach przyległej wsi Kawęczynek, włączonej w granice miejskie w roku 1830 – rejon położony w okolicy obecnych ulic Szadkowskiej, Spacerowej i Przemysłowej.
PRZEMYSŁOWY ROZWÓJ MIASTA
Wiek XIX i początek XX to dynamiczny rozwój miasta. Do 1909 roku zanotowano ośmiokrotny wzrost liczby ludności do 22504 osób. Istniało wówczas około 50 zakładów przemysłowych zatrudniających łącznie 5200 robotników, z czego aż 98 proc. w przemyśle włókienniczym. Stąd Zduńska Wola otrzymała przydomek Miasto Tkaczy. W tym czasie było już 1360 budynków, w tym ok. 600 murowanych. W 1892 roku powstał pierwszy parowy browar.
W roku 1899 w granice miasta włączono Jurydykę ograniczoną ówczesnymi ulicami Piwną, Dolną, Kościelną i Belwederską – dotychczas wyłączoną z terenu miejskiego posiadłość należącą do rodziny Złotnickich. Obecnie na tych terenach znajduje się Park Miejski, siedziba Urzędu Miasta, publiczne gimnazjum oraz browar.
Początek XX wieku to okres dalszego intensywnego rozwoju przemysłowego. W roku 1903 Zduńska Wola uzyskuje połączenie kolejowe z Łodzią i Kaliszem. W 1902 roku Zenon Anstadt, przedstawiciel znanej łódzkiej rodziny piwowarów, kupuje zduńskowolski browar wraz z przyległymi terenami, na których tworzy park na wzór tego, jaki był w podłódzkim Helenowie.
Tuż przed wybuchem I wojny światowej, w roku 1914, liczba ludności miasta osiągnęła wielkość 28437 osób.
Wojna światowa trawiąca Europę miała również wyniszczający wpływ na Zduńską Wolę. Pod okupacją niemiecką ludność miasta spadła do zaledwie 12 tys. w 1918 roku.
OKRES MIĘDZYWOJENNY I OKUPACJA
Po odzyskaniu niepodległości przystąpiono do odbudowy miasta i przemysłu ze zniszczeń wojennych. Oprócz przemysłu włókienniczego pojawiają się zakłady branży metalowej, maszynowej, młyny, rzeźnia, pierwsza elektrownia, szkoły podstawowe, gimnazjum, szpital miejski, ochotnicza straż pożarna.
W roku 1930 w rejonie wsi Karsznice pod Zduńską Wolą powstała osada kolejarska dla obsługi wybudowanej linii kolejowej ze Śląska do Gdyni. Dzięki temu Zduńska Wola stała się ważnym węzłem komunikacyjnym.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej miasto zamieszkiwały już 26.54 osoby, a Zduńska Wola stała się największym miastem w zachodniej części województwa łódzkiego.
Po włączeniu Zduńskiej Woli w obszar III Rzeszy naziści rozpoczęli masową eksterminację ludności żydowskiej i prześladowania Polaków. Społeczność żydowska zamknięta w gettcie, poddana została rozmaitym szykanom, by ostatecznie w większości zostać wymordowana w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem .
Polakom przeznaczono, jak wyraził się na spotkaniu z mieszkańcami w Zduńskiej Woli Artur Greiser, rolę służących (knechtów). Polityka Greisera była prosta: zniemczyć Kraj Warty, usuwając z niego wszystkich uznanych za element niepożądany. Ci z mieszkańców Zduńskiej Woli, zamienionej urzędowo na Freihaus, którzy uznani zostali za etnicznych Niemców z własnej woli lub pod przymusem zapisywali się na Niemiecką Listę Narodowościową (DVL). Procent ich niemieckości określany był za pomocą specjalnych kategorii, na które podzielono DVL. W zdecydowanej większości zduńskowolanie kwalifikowani byli do grupy drugiej co również miało związek z polityką A. Greisera, który był niechętny przyznawaniu DVL szerokim grupom mieszkańców Kraju Warty.
W listopadzie 1944 r. liczba ludności miasta wynosiła 11352 osoby, w tym 5942 Polaków i 5410 Niemców. Uwzględnić tu należy oprócz zagłady społeczności żydowskiej i wywózek oraz przesiedleń Polaków także ucieczkę większości Niemców. Zaniknął zupełnie wielokulturowy charakter miasta. Ludność żydowska została zamordowana przez niemieckiego okupanta podczas Holokaustu. Spośród nielicznych, którzy przeżyli eksterminację do Zduńskiej Woli wróciło niespełna 100 osób. Kilka tysięcy Polaków zostało wywiezionych na roboty przymusowe, wysiedlonych, bądź aresztowanych.
Po roku 1945 miasto nie było już niestety takie samo. Na opuszczone przez Niemców i Żydów miejsca wprowadzali się nowi przybysze, repatrianci, mieszkańcy sąsiednich miasteczek i wsi. Ta nowa grupa „osadników” przyniosła ze sobą nową historię, której początek wyznaczyła druga połowa lat 40-tych XX w. Wieloetniczność i wieloreligijność stały się powoli przebrzmiałym echem, odległą zanikającą historią. Miejsce budowane przez nowych przybyszy potrzebowało własnej etnicznej narracji bez „obcych” naleciałości. W ten sposób w okresie PRL zaczęto stopniowo zacierać pamięć o wieloetnicznych korzeniach miasta, dostosowując historię do ogólnych standardów obowiązujących w państwie.
PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
Po wojnie Zduńska Wola weszła w skład powiatu sieradzkiego województwa łódzkiego i była najdalej na zachód wysuniętym ośrodkiem przemysłowym Łódzkiego Okręgu Przemysłowego. W roku 1949 zatrudnienie w przemyśle osiągnęło wielkość ok. 3000 osób.
Od 1955 roku znacznie powiększono teren miasta włączając w jego granice wsie: Stęszyce, Rozomyśl, Osmolin, kolonię Osmolin i Zduny. Powierzchnia Zduńskiej Woli wzrosła do 15,0 km kw. W 1956 roku Zduńska Wola uzyskała status Powiatu Miejskiego, zamieszkiwało w nim wówczas ok. 22000 osób.
Na nowo przyłączonych terenach pojawiają się pierwsze osiedla wielorodzinne. W 1960 roku wieś Karsznice uzyskała statut osiedla i liczyła 3200 osób. Zmienia się przestrzenne rozmieszczenie zakładów przemysłowych – większość z nich zostaje przeniesiona z centrum do dzielnicy przemysłowej w rejonie ulic: Szadkowskiej i Długiej (główne zakłady to Zwoltex i Wola). W 1972 roku rusza komunikacja miejska. Pojawiają się nowe obiekty użyteczności publicznej: dom kultury, biblioteka, liceum ogólnokształcące, ośrodek Relaks. W 1973 roku w granice miasta włączono osiedle Karsznice i wieś Krobanówek oraz część Henrykowa. Powierzchnia miasta wzrosła do 20 km kw., a jego ludność do 34,1 tys. osób.
Kolejna zmiana granic miasta nastąpiła w wyniku reformy administracyjnej 1 czerwca 1975 roku. Przyłączono wówczas wieś Swędzieniejowice i dzielnicę Nowe Miasto. Powierzchnia miasta wzrosła do 24,5 km kw., a ludność do 37 tys. osób.
Lata 80. XX wieku to wielki plac budowy. Dla potrzeb mieszkańców zrealizowano nowe osiedla Zachód, Spacerowa, Południe, zwiększyła się również powierzchnia osiedli jednorodzinnych, są to głównie osiedla Złota, Reja, Hetmańska. Przeobrażeniom uległ także przemysł. Pojawiły się nowe duże zakłady, takie jak Fadom, Izolacja, Pamotex. W 1987 roku liczba ludności miasta wynosiła już 44 tys.
PO TRANSFORMACJI USTROJOWEJ
Po transformacji ustrojowej 1990 roku duże zakłady przemysłu dziewiarskiego przechodzą kryzys. Część upada, cześć jest prywatyzowana. Pod koniec XX i z początkiem XIX wieku na terenie Zduńskiej Woli powstają kolejne zakłady z branży odzieżowej, pojawia się przemysł stolarki okiennej oraz zakłady z branży motoryzacyjnej.
HISTORIA NAJNOWSZA
W 2014 roku przeobrażenie przechodzi centrum miasta. W wyniku procesu rewitalizacji odnowione zostają historyczne kamienice wokół placu Wolności, a w jego centralnej części powstaje gmach Zduńskowolskiego Centrum Integracji RATUSZ. Budynek swoją bryłą architektoniczną odwołuje się do przedwojennego ratusza, lecz nie jest siedzibą dla władz miasta, ale dla Miejskiego Domu Kultury, kina, szeregu stowarzyszeń i kół zainteresowań. Budynek posiada salę widowiskową i staje się sercem kultury i rozrywki w mieście.
